Szkoła raczańska w służbie dawnych tradycji i wartości

Izabela  Lis-Wielgosz

Szkoła raczańska w służbie dawnych tradycji i wartości

Data publikacji: 31.12.2024

Kultura Słowian, 2024, Tom XX, s. 123-135

https://doi.org/10.4467/25439561KSR.24.008.20755

Autorzy

Pobierz pełny tekst

PDF

Tytuły

Szkoła raczańska w służbie dawnych tradycji i wartości

Abstrakt

Artykuł podnosi problem trwałości i ciągłości tradycji piśmienniczej, literackiej oraz kulturowej na ziemiach serbskich i terenach przez Serbów zasiedlonych na skutek migracji – Wielkiego Exodusu (Velika Seoba Srba) 1690 roku. Rozważania koncentrują się na niewielkim, lecz bardzo wpływowym, środowisku mnichów raczańskich, którego wysiłki na rzecz podtrzymania i ocalenia dawnych (średniowiecznych) tradycji i wartości znacząco wpłynęły na periodyzacyjny model kultury i literatury serbskiej, a czas działalności raczan – zwłaszcza na uchodźstwie (na obszarze południowych Węgier) – uznać należy za okres pielęgnowania dawnych (średniowiecznych) wzorców i jednocześnie powolnej preorientacji kulturowej i wkraczania na ścieżkę nowożytności. Refleksja dotyka zatem kwestii trwałości epoki serbskiego średniowiecza i tzw. okresu przejściowego (czasu paralelnie rozwijającej się literatury średniowiecznej, literatury barokowej, zawierającej wzorce zarówno postbizantyjskiej literatury średniowiecznej, jak i nowe – oparte o model syntezującego średniowiecze i renesans baroku polsko-ukraińskiego, a także literatury barokowo-oświeceniowej), nade wszystko zaś przypomina o losach, wielkiej roli i wkładzie w dziedzictwo kulturowo-społeczne (szczególnie piśmiennicze i literackie) nieformalnej, lecz wpływowej szkoły raczańskiej, zwykle marginalizowanej, z rzadka eksponowanej w opracowaniach i dyskusjach naukowych.

This article raises the question of durability and continuity of writing, literary and cultural tradition in the Serbian lands, and territories settled by the Serbs due to the Great Migrations (Velika Seoba Srba) in 1690. The considerations focus on a small, but very influential milieu of monks of the Rača Monastery. Their efforts to sustain and save old (medieval) traditions and values significantly affected the model of periodisation of Serbian culture and literature. Time of the Rača monks’ activity – especially in exile (in territories of Southern Hungary) – should be considered as a period of fostering old (medieval) patterns, and simultaneously a period of slow cultural pre-orientation and entering into the path to the modern period. Thus the reflection focuses on the issue of durability of the Serbian Middle Ages and so called transitional period but, first of all, the paper emphasises crucial historical facts, the great role, and contribution to cultural-social (and especially writing and literary) heritage by the informal but influential School of Rača which is usually marginalised, rarely exposed in academic studies and discussions.

Słowa kluczowe

szkoła raczańska, tradycja piśmiennicza, tradycja kulturowa, ciągłość, serbskie średniowiecze, czas przejściowy

The School of Rača, writing tradition, cultural tradition, continuity, Serbian Middle Ages, transitional period

Bibliografia

Pobierz bibliografię

Bogdanović D., Stara srpska knjizhevnost [Old Serbian Literature], Beograd, Dosije, 1991, 275 pp.

Chorovich V., Uzajamne veze i uticaji kod starih slovenskih zapisa [Mutual Connections and Influences In Old Slavic Records], Beograd, SKA, 1938, 170 pp.

Deretich J., Kratka istorija srpske knjizhevnosti [A Short History of Serbian Literature], Beograd, Beogradski Izdavachko-Grafichki Zavod, 1990, pp. 65–74.

Deretich J., Mistifikacije oko Venclovicha i stare poezije [Mystifications around Venclović and Old Poetry], “Knjizhevna istorija” [Literary History – Journal of Literary Studies] 1972, vol. 16, pp. 705–722.

Evlijā Čelebī, Putopis. Odlomci o jugoslovenskim zemljama [A Travel Journal. The Exerpts about South Slavic Lands], transl., pref., com. H. Shabanovich, Sarajevo, Veselin Maslesha, 1979, 704 pp.

Gavril Stefanović Venclović, Crni bivo u srcu. Legende, Besede, Pesme [The Black Buffalo in the Heart. Legends, Sermons, Poems], sel., pref. M. Pavich, Beograd, Prosveta, 1966, 454 pp.

Harisijadis M. Jedan nedovoljno zapazhen prepis Jeroteja Rachanina [One Insufficiently Noted Copy of Jerotej Račanin], “Prilozi za knjizhevnost, jezik, istoriju i folklor” [Contributions to Literature, Language, History and Folklore] 1969, vol. 35, no. 3–4, pp. 236–245.

Lazarevich Di Giacomo P., Recepcija dela Milorada Pavića u Italiji [Reception of the Work of Milorad Pavić in Italy], “Letopis MS” [The Chronicle of Serbian Motherland] 2006, no. 182, pp. 627–664.

Lis-Wielgosz I., O trwałości znaczeń. Siedemnastowieczna literatura serbska w służbie tradycji [On Permanence of Meanings. Serbian Literature of the Seventeenth Century in the Service of Tradition], Poznań, Wydawnictwo Naukowe UAM, 2013, 338 pp.

Milovanovich Ch., O izvorima i knjizhevnom postupku Gavrila Stefanovicha Venclovicha [On Sources and Literary Strategy of Gavril Stafanović Venclović], “Zbornik MS za knjizhevnost i jezik” [The Collection of Serbian Literature and Language Materials] 1981, vol. 34, pp. 27–42.

Morabito R., Tradizione e innovazione linguistica nella cultura serba del XVIII secolo [Linguistic Tradition and Innovation in 18th Century Serbian Culture], Cassino, Dipartimento di Linguistica e Letterature comparate, 2001, 326 pp.

Naumov A., O „poshljednim vremenima” stare srpske knjizhevnosti [About the ‘Last Time’ of Old Serbian Literature], Beograd, MSC Filoloshki fakultet, 1980 (Nauchni sastanak slawista u Vukove dane, vol. 8), pp 27–33.

Naumov A., Staro i Novo. Studije o knjizhevnosti pravoslavnih Slovena [The Old and New. Studies in Literature of the Orthodox Slavs], Nish, Centar za crkvene studije, 2009, 207 pp.

Novakovich S., Istorija srpske knjizhevnosti [A History of Serbian Literature], 2nd ed., Beograd, Drzhavna Shtamparija, 1871, 332 pp.

Novakovich S., Stari srpsko-slovenski bukvar [Old Serbian-Slavic Primer], “Glasnik Srpskog Uchenog Drushtva” [The Messenger of Serbian Scientific Society] 1872, vol. 34, pp. 58–85.

Ostojich T., Srpska knjizhevnost od velike seobe do Dositeja Obradovicha [Serbian Literature from the Great Migration to Dositej Obradović], Sremski Karlovci, Srpska Manastirska Shtamparija,1905, 128 pp.

Pavich M., Istorija srpske knjizhevnosti baroknog doba [Serbian Literature of the Baroque Era], Beograd, Nolit, 1970, 527 pp.

Pejanovich Dj., Shtamparije u Bosni i Hercegovini [Printing Houses in Bosnia and Herzegovina], Sarajevo, Svjetlost, 1952, 77 pp.

Petrov I., Od inkunabułów do pierwszych gramatyk. Konteksty rozwoju bułgarskiego języka literackiego (koniec XV – początek XVII wieku) [From Incunabula to First Grammars. Contexts of the Development of the Bulgarian Literary Language (Late 15th – Early 17th Century)], Łódź, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2015, 268 pp.

Popovich P., Jugoslovenska knjizhevnost kao Celina [Yugoslav Literature as a Whole], “Glas Srpske Kraljevske Akademije” [The Voice of Serbian Royal Academy] 1922, vol. 104, pp. 7–21.

Popovich P., Pregled srpske knjizhevnosti. Stara srpska knjizhevnost. Narodna knjizhevnost. Dubrovachka knjizhevnost [Review of Serbian Literature. Old Serbian Literature. Folk Literature. Dubrovnik Literature], Beograd, Shtamparija Davidovich, 1909, 486 pp.

Putopis Evlije Chelebije o srpskim zemljama u XVII veku [Evlija Celebija’s Travel Diary about Serbian Lands in the 17th Century], transl. D. Chohadzich, “Spomenik” [A Monument] 1905, vol. 42, pp. 1–34.

Romanowska J., Polsko-ukraińsko-rosyjskie konteksty poezji metafizycznej serbskiego baroku [Polish-Ukrainian-Russian Contexts of Metaphysical Poetry of the Serbian Baroque], Kraków, Scriptum, 2022, 262 pp.

Shkorich K., O Rachi i Rachanima [About Rača and Rača’s Monks], [in:] Stihologija Kiprijana Rachanina [Kiprijan Rachanin’s Stichologion], V. Jerkovich (Ed.), Novi Sad, Biblioteka MS,1996, pp. 11–32.

Skerlich J., Srpska knjizhevnost u XVIII veku [Serbian Literatury in the 18th Century], Beograd, Izdavacha Knjizharnica “Napredak”, 1923, 442 pp.

Stefanovich Lj., Putopis kao knjizhevna vrsta [Travel Writing as a Literary Genre], “Knjizhevna Istorija” [Literary History – Journal of Literary Studies] 2010, vol. 140/141, pp. 111–120.

Stojanovich Lj., Katalog rukopisa i starih shtampanih knjiga [The Catalogue of Manuscripts and Old Printed Books], Beograd, SKA, 1901 (Zbirka SKA), 267 pp.

Stojanovich Lj., Stari srpski zapisi i natpisi [Old Serbian Records and Inscriptions], Beograd, Drzhavna Shtamparija Kraljevine Srbije, 1902 (Zbornik za istoriju, jezik i knjizhevnost srpskog naroda, vol. 1), 480 pp.

Stranjakovich D., Manastir Racha [Rača Monastery], „Bratstvo” [Brotherhood] 1930, vol. 24, pp. 70–75.

Trifunovich Dj., Kratak pregled jugoslovenskih knjizhevnosti srednjeg veka. Zapisi sa predavanja [A Brief Overview of Yugoslav Literature of the Middle Ages. Lecture Notes], Beograd, Filoloshki Fakultet, 1976, 171 pp.

Trifunovich Dj., Portret u srpskoj srednjovekovnoj knjizhevnosti [A Portrait in Serbian Medieval Literature], Krushevac, Bagdala, 1971, 62 pp.

Trifunovich Dj., Stara srpska knjizhevnost [Old Serbian Literature], Beograd, Filip Vishnjich, 1994, 377 pp.

Vasiljev Lj., Bukvar iż 1717. godine – Delo Gavrila Stefanovicha Venclivicha [Primer from 1717. – The Work of Gavrilo Stefanović Venclović], “Arheografski Prilozi” [Archeographical Papers] 1997, vol. 19, pp. 219–232.

Veselinovich I., Stihologija Kiprijana Rachanina [Stychology of Kiprijan Račanin], “Sentandrejski Zbornik” [St. Andrew’s Collection] 1987, vol. 1, pp. 299–308.

Vitkovich G., O knjizhevnom radu jeromonaha Gavrila Stefanovicha Venclivicha [On the Literary Input of Hieromonk Gavrilo Stefanović], “Glasnik SUD” [The Messenger of Serbian Scientific Society] 1872, vol. 34, pp. 151–177.

Informacje

Informacje: Kultura Słowian, 2024, Tom XX, s. 123-135

DOI: https://doi.org/10.4467/25439561KSR.24.008.20755

Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy

Tytuły:

Polski: Szkoła raczańska w służbie dawnych tradycji i wartości

Angielski: The School of Rača in the Service of Old Traditions and Values

Autorzy

Izabela Lis-Wielgosz

https://orcid.org/0000-0001-8612-1118

Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

Publikacja: 31.12.2024

Status artykułu: Otwarte

Licencja: CC BY

Udział procentowy autorów:

Izabela Lis-Wielgosz (Autor) - 100%

Informacje o autorze:

Izabela Lis-Wielgosz – ur. w 1975 roku w Poznaniu, doktor habilitowana, profesor Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, pracuje w Instytucie Filologii Słowiańskiej, serbistka, paleoslawistka, mediewistka, badaczka literatury i kultury cerkiewnosłowiańskiej. Autorka książek i artykułów naukowych poświęconych średniowiecznemu piśmiennictwu kręgu Slaviae Orthodoxae, m.in.: Śmierć w literaturze staroserbskiej (XII–XIV w.) (2003), Święci w kulturze duchowej i ideologii Słowian prawosławnych w średniowieczu do XV w. (2005), O trwałości znaczeń. Siedemnastowieczna literatura serbska w służbie tradycji (2013). W sferze jej zainteresowań znajduje się także przekład literacki, zwłaszcza dzieł cerkiewnosłowiańskich na język polski, oraz przekład słowiańskich tekstów nowożytnych.

Korekty artykułu:

Języki publikacji:

Polski

Liczba wyświetleń: 146

Liczba pobrań: 54

Szkoła raczańska w służbie dawnych tradycji i wartości

Pobierz xml